بخش دوم: سوابق مداخلات و مطالعات بافت شهری محله سیروس

الف) تملک و بازگشایی معبر در قالب طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده محله سیروس تهران

در این طرح که از سوی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به منظور اجرای یک پروژه پایلوت و نوسازی بافت فرسوده ارایه گردیده است. دلایل انتخاب این محل، فرسودگی بیش از حد، محیط زنده و پر تراکم جمعیتی، وجود ناهنجاری اجتماعی که مزاحم جدی خانوارهای اصیل ساکن در محله می­باشند توام با نفوذ ناپذیری بافت اعلام شده است. همینطور قرارگیری در کنار بازار تهران و وجود بافت اجتماعی با اصالت به عنوان توجیه پذیری این اقدامات معرفی شده است. طرح نوسازی و بهسازی محلۀ سیروس توسط مهندسین مشاور باوند (به عنوان مشاور مادر منطقه دوازده تهران) تهیه و بر اساس مصوبه کمیسیون ماده 5 جهت اجرا ابلاغ شده است و شرکت عمران و مسکن سازان ایران به نمایندگی از شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران و با همکاری تنگاتنگ و حمایتهای شهرداری منطقه 12 سعی نموده است. تمامی تسهیلات مصوب دولت را برای نوسازی بافتهای فرسوده شهری و حمایتهای شهرداری تهران را برای اهالی و سرمایه­گذاران فراهم نماید که از اهم این اقدامات می­توان موارد زیر را مطرح نمود:

-            الگوسازی

-         جلب مشارکت مردمی با تعریف انواع آن همچون تامین خانه معوض، معوض با خانه مشابه، اختصاص تسهیلات و غیره

-         بازگشایی معابر اصلی

-         پرداخت تسهیلات بدون سپرده گذاری و با نرخ سود مصوب

-         پرداخت تسهیلات قرض الحسنه ودیعه مسکن (جهت اسکان موقت)

-         افزایش تراکم پایه به میزان 60 درصد به صورت رایگان

-         تخفیف تا صد درصد هزینه عوارض ساخت و تراکم ساخت توسط شهرداری

-         حق الامتیاز خدمات زیر بنایی شامل آب، برق، گاز، تلفن 

پروژه الگو سازمان عمران و بهسازی شهری ایران در بافت مسکونی سیروس با مشارکت بخش خصوصی انبوه سازی

تصاویر  پروژۀ نمونۀ سازمان عمران نوسازی در حال اجرا در محلۀ سیروس

پروژۀ الگوی تعاونی میثم نیروی هوایی و مسکن سازی بصورت تعاونی-عرضه مسکن به قیمت تمام شده

همانطور که ذکر شد، طرح اولیه و ملاک عمل برای سازمان عمران بهسازی، طرح مهندسین مشاور باوند بوده است. مدیر وقت طرح آقای مهندس سهراب سروشیانی طی گزارشی[1] مطرح می­کند که :«تاریخی بودن این منطقه موضوعی است که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد. به گفته او، منطقه 12 را می‌توان مرکز تاریخی شهر تهران و هسته اصلی آن نامید. در این پروژه، مسأله اصلی این است که این محدوده از محله‌های فوق‌العاده فرسوده شهر تهران است که از دوران صفوی و بعضاً دوره قاجار به‌جا مانده است و به همین دلیل، باید دید که چگونه می­توان کار نوسازی شهری را در حالی انجام داد که شکل و شمایل گذر، ساختمان‌ها، باغ و دیگر اماکن به همان شکل حفظ شود. از سوی دیگر، در این محدوده، به دلیل باریک بودن گذرها و کوچه‌ها، رفت و آمد لودر و جابه‌جایی مصالح نیز بسیار دشوار است. در تجربه‌ای که باوند در سال 79 داشت، تصمیم گرفته شد که با رویکرد مشارکتی وارد و برای این موضوع بسترسازی شود؛ به زعم ایشان در این تجربه، در بخشی که با مردم مواجه بودیم، مشکلی نداشتیم؛ چون سفارش دهنده بهسازی محله سیروس خود مردم بودند. در واقع، جمعی از نمایندگان ساکنان محله را تشکیل شده و تصمیم به نوسازی گرفته بودند اما نیاز به شناخت قانون، ابزار، وام و ... داشتند. در این زمینه، مشاور جلساتی با اهل محل در مساجد داشت. موضوع اول، تعریف اقدامات در سه دسته کوتاه مدت، بلند مدت و میان مدت بود. در نتیجه، در این پروژه برخی اقدامات کوتاه مدت نیز تعریف شد که به خصوص با توجه به نگرانی مردم در مورد ناامنی منطقه به دلیل نزدیکی آن به بازار و انبارهای بازاریان، باید فکر می‌شد چه کنیم که محله تا حدی محلیت خود را دوباره بازیابد و مسائل آن در زمینه امنیت محلی، نوع فعالیت‌های صورت گرفته در آن و امکان کنترل بیشتر تا حدی مرتفع شود. مرحله دوم اقدامات میان مدت بود که اولویت آن تملک واحدهایی بود که در آستانه تخریب بودند. کار از انبارهای خیلی فرسوده شروع شد که متقاضیان می‌توانستند ساختمان خود را به سازمان نوسازی بفروشند ولی این کار خیلی کند پیش می‌رفت و با تورمی که به قیمت ملک و زمینی می‌خورد، مردم حس می‌کردند که با پولی که به آنها داده می‌شود، نمی‌توانند جای دیگری را تملک کنند. به همین دلیل، این روند متوقف شد و در نهایت سازمان نوسازی تصمیم گرفت یک مجموعه‌سازی را شروع کند و بعد به واسطه همین مجموعه‌ها یک جابه‌جایی درون بافت را انجام داده و از ساکنین دعوت کند که مدتی در این مجموعه‌ها ساکن شوند تا ملکشان نوسازی شود و  بعد به جای اول برگردند اما این کار هم با موانعی مواجد شد و تقریباً به انجام نرسید. به عقیده مهندس مشاور باوند، یکی از موانع کار در این قبیل پروژه‌ها، تغییر مدیران شهری و شورای شهر در طول انجام کار است که معمولاً یا عمر پروژه‌ها طولانی می‌شود و یا عمر مدیران خیلی کوتاه است و این امر سبب می‌شود که در یک پروژه، کار با چندین مدیر را تجربه کنیم که لطمه‌های بسیار سنگینی را وارد می‌کند.

در اولویت سوم، اقدامات بلند مدت را مد نظر قرار دادیم که مهم‌ترین هدف آن، نهادسازی در محلات از طریق ایجاد تشکلات مردمی و آموزش و تقویت مشارکت خود مردم در روند شهرسازی بود. یکی از محصولاتی که این طرح داشت، دفتر توسعه محله بود که در خود محله مستقر می‌شد و مجموعه وظایف و تصمیم‌گیری‌های شهرداری برای کارهایی که قرار است در آن محله انجام شود، در این دفتر صورت می‌گرفت که این طرح هم با تغییر شهردار منطقه متوقف شد.» البته به اذعان مدیر طرح در سال 1388 این پروژه عملی نشده است اما با این حال اتفاقات تخریب و مجموعه سازی که هم اکنون در محله در حال رخ دادن است بر اساس همان طرح مصوب در حال انجام است.

ب) طرح کليد به کليد در محله سيروس تهران[2]: عمليات نوسازي بافت هاي فرسوده در محله سيروس تهران توسط انبوه سازان از مرداد ماه 91 آغاز و اولین گام آن تملک زمین­های مربوطه است. اقدام انبوه سازان بر اساس مشارکت ملکی ساکنان بافت هاي فرسوده و طرحی به نام طرح کليد به کليد است. در اين طرح به ازاي هر مترمربع 1.2 مترمربع به مالکان واگذار مي شود و سازندگان در صورت اجراي اين طرح بايد به مالکان معوقه و يا واحدي در همان محل سکونت براي سکونت ارايه دهند. طرح اوليه کليد به کليد در محله سيروس واقع در منطقه 12 با 300 واحد توسط انبوه سازان در حال انجام است. رئيس کانون سراسري انبوه سازان در مهر ماه 91 گفته است که در حال حاضر نمي توان قيمت مشخصي براي هر کدام از واحدهاي نوسازي شده اعلام کرد افزود: هزينه هاي مربوط به اين واحدها بايد پس از ساخت و با احتساب سه فاکتور هزينه تملک، زمين و اجرا به قيمت کارشناسي روز محاسبه شود.

ج) طرح احیای بافت فرسوده محله سیروس[3]

اهداف این طرح عبارت است از:
الف- احیاء و استفاده بهینه از پتانسیل بافت‌های فرسوده به عنوان مهم‌ترین منبع تولید زمین در جهت افزایش عرضه و حتی رشد و شکوفایی در اقتصاد شهری
ب- استفاده از روش‌های بهینه و کارآمد در جهت طراحی مناسب شهری و اقتصادی این‌گونه بافت‌ها
ج- تبدیل «تهدید» بافت‌های فرسوده شهری به «فرصت» در جهت تحول اساسی در رسیدن به توسعه پایدار شهری
د- لزوم تسریع در احیای این بافت‌ها را در راستای مدیریت کارآمد کلان‌شهر تهران

فعالیت‌ها: طی جلسات متعددی با مسئولان شرکت عمران و بهسازی شهری وزارت مسکن و شهرسازی، مشاور وزیر مسکن، مدیران شرکت مشاوره نقش کوثر، اعضای شورای شهر تهران، این طراحی نمایان شد. همچنین طراحی کامل و بازمهندسی مدل­های احیای بافت فرسوده، احیای بافت فرسوده محله سیروس انجام گردید.

تصویر دو نمونه از نوسازی درون بافتی به صورت شخصی سازی

ه) تاثير مولفه های طراحی بر جلب مشارکت مردمی در معاصر سازی بافت های فرسوده ايران- نمونه موردی: محله سيروس تهران [5] 

اين تحقيق به دنبال تبيين مدلی علی ميان رويکرد مشارکت مردمی و مولفه­های طراحی در معاصرسازی بافتهای فرسوده ايران (نمونه موردی محله سيروس تهران ) است. با به کارگيری ايده­های حاصل از مدل تحقيق، مولفه­های طراحی­ای ارایه شده است­که در فرايند طراحی معاصرسازی بافتهای فرسوده، مشارکت مردمی و در نهايت موفقيت معاصر سازی ناشی از اين امر بصورت حد اکثری حاصل شود. برای مطالعه عوامل موثر طراحی در جلب مشارکت مردم از آزمون نگرش سنجی اهالی محله سيروس تهران استفاده شده و با روش نمونه گيری، خوشه­ای تصادفی و حجم نمونه 170نفر، داده­ها به روش آماری- توصيفی تحليل و عوامل تاثيرگذار به يافته­های ز این دست انجامید: نتايج تحقيق براساس مدل شامل مؤلفه­هايی در طراحی شهری و معماری است که توسط مردم به عنوان عامل شناخته شده است و در صورت دريافت نظرات مردم در زمينه چگونگی طراحی مؤلفه­های ياد شده مي­توان مشارکت و موافقت حداکثری آنها را در معاصرسازی بافت­های فرسوده به دست آورده و بر اين اساس ميزان موفقيت معاصر سازی را افزايش داد. از جمله مؤلفه­های بدست آمده، دو مؤلفه در زمينه ساختار بافت شامل شکل معابر و اولويت عبور و مرور و دو مؤلفه در زمينه توده بافت شامل شکل خدمات و حفظ بناهای ارزشمند است.