معرفی اجمالی «گروه توسعۀ ایرانیان»
در میانۀ دهۀ هشتاد شمسی پس از سال‌ها
فعالیت علمی، پژوهشی، آموزشی و مشاوره‌ای در «مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات مبین»،
دریافتیم که کشورمان برای جامۀ عمل پوشاندن به آرمان‌هایش، به الگویی برای توسعه و
پیشرفت نیاز دارد که بتواند ضمن حل مبنایی و پایدار مسائل فرهنگی، اجتماعی و
اقتصادی جامعه، «تعالی انسان» را نیز به‌عنوان غایت اصیل زندگی میسر سازد. این
دریافت، منجر به تدوین «رهیافت توسعۀ تعالی‌بخش» شد؛ که علاوه بر مبانی و وجوه
نظری، رویکرد و راهبردهای عملی برای دستیابی به هدف یادشده را نیز در بر دارد.
«گروه توسعۀ ایرانیان» که مجموعه‌ای از مؤسسات و شرکت‌هاست، برای عملیاتی کردن
همین راهبردها در سال 1387 تأسیس و شروع به کار کرد.
«گروه توسعۀ ایرانیان» به‌عنوان یک
«سازمان توسعه‌گر» مبتنی بر ادبیات اصیل «رهیافت توسعۀ تعالی‌بخش»
رسالت خود را «حداکثرسازی مشارکت خردمندانۀ آحاد مردم در توجه به یکدیگر با حل
مسائل موجود» تعریف کرده است. این سازمان بر اساس روش‌شناسی رهیافت توسعۀ تعالی‌بخش،
محوری‌ترین مسائل کشور که واجد ویژگی فراگیری و هم‌پیوندی گسترده با سایر بخش‌ها
باشند را شناسایی کرده و با روشی توسعه‌ای و مبتنی بر مشارکت مردم و نهادهای ذی‌مدخل
موضوع کار و فعالیت خود قرار می‌دهد. در حال حاضر «گروه توسعۀ ایرانیان» متشکل از
این مجموعه‌هاست:
مؤسسۀ توسعۀ متوازن ایرانیان
مبتنی بر رهیافت توسعۀ تعالی‌بخش، «مشارکت»
رکن اساسی «توسعه» است. «مؤسسۀ توسعۀ متوازن ایرانیان» با در نظر داشتن این اصل،
دو حوزۀ فعالیت برای خود تعریف کرده است: نخست، پی‌ریزی و گسترش «گفتمان مشارکت و
توسعه» در قالب «طرح سفیران توسعۀ تعالی‌بخش»؛ و دوم تشکیل «خانوادۀ بزرگ ایرانیان»
که با هدف «توسعه» در برنامه‌های طراحی‌شده مشارکت می‌کنند و از منافع مشارکت توسعه‌ای
خود بهره‌مند می‌شوند.
از مهم‌ترین برنامه‌های این مؤسسه، برنامه‌ریزی
برای گسترش فعالیت گروه در مناطق مختلف کشور است. در این راستا، تأسیس مؤسسات منطقه‌ای
برای «راهبری توسعه» در مناطق ذی‌ربط در اولویت کاری این مؤسسه قرار دارد. تأسیس
«مؤسسۀ توسعۀ متوازن شمال ایرانیان» برای راهبری برنامه‌های توسعه‌ای گروه در سه
استان شمالی کشور (مازندران، گیلان و گلستان) نقطۀ آغاز این فرایند بوده است؛ و در
آیندۀ نزدیک مؤسسۀ متولی راهبری توسعه در استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی و
خراسان جنوبی در مشهد مقدس تأسیس خواهد شد. در مورد سایر مناطق کشور نیز تأسیس
مؤسسات مشابه به‌تدریج در حال برنامه‌ریزی و در دستور اقدام است.
مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات مبین
شکل‌گیری «گروه توسعۀ ایرانیان» مسبوق
به مطالعات و تجارب کاری بنیان‌گذاران گروه در «مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات مبین»
است. این مؤسسه که در سال 1379 بنیان نهاده شده بود، پس از شکل‌گیری گروه، ماهیت
فکری-تحقیقاتی خود را حفظ کرده و به‌عنوان بازوی مطالعاتی گروه، فعالیت خود را با
تمرکز بر روی موضوع «توسعه» ادامه داد. تدوین مبانی نظری و راهبردهای عملی رهیافت
توسعۀ تعالی‌بخش و نیز طراحی بسته‌های عملیاتی توسعه‌ای، از مهم‌ترین برنامه‌های
این مؤسسه است که برخی از آن‌ها منتشر شده‌اند و برخی دیگر نیز در دست اقدام و یا
در شُرف انتشارند. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های جاری مؤسسه، برقراری ارتباط و ایجاد
شبکه میان نخبگان و مراکز علمی است که ظرفیت ایفای نقش در توسعه را دارند. ایجاد
«گروه مطالعات توسعۀ اسلامی» در «مؤسسۀ توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران» با
همکاری برخی از اساتید این دانشگاه و نیز برگزاری نشست‌های گوناگون در «دانشکدۀ
اقتصاد دانشگاه تهران» حول موضوع «الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت» در زمرۀ این
اقدامات است.
مؤسسۀ توسعۀ متوازن اقتصاد ایرانیان
مبتنی بر راهبردهای توسعۀ تعالی‌بخش،
یکی از الزامات اساسی تحقق توسعه و «مشارکت پایدار»، تدبیر خردمندانۀ حوزۀ
«اقتصاد» به‌گونه‌ای است که نخست، زمینۀ حضور مردم در صحنۀ اقتصاد و مشارکت ایشان
در طرح‌های اقتصادی ارزش‌آفرین فراهم شود و دوم کانال‌های توزیع منافع اقتصادی به
نحوی شکل یابد که منافع حاصله، عادلانه به مشارکت‌کنندگان (مردم) بازگردد. برای
دستیابی به این اهداف، در مقطع کنونی لازم است دو اقدام به‌عنوان پیش‌شرط انجام
شود: نخست، طرح‌های اقتصادی تحول‌آفرین که با اقتضائات امروز ایران تناسب دارد
طراحی و ارائه شود و دوم، برای شکل‌گیری مشارکت مردم، ایجاد نهادهای اقتصادی لازم به‌نحوی‌که
منجر به توانمندی، ایجاد امید و اعتماد در صحنۀ اقتصاد شوند در دستور کار قرار
گیرد. «مؤسسۀ توسعۀ متوازن اقتصاد ایرانیان» برای هر دو این موارد اقداماتی انجام
داده است: اول، در حوزۀ طرح‌های اقتصادی، پس از صورت‌بندی و شکل‌دهی به «بستۀ
توسعۀ مسکن در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد» (که اجرای آن بر عهدۀ سایر ارکان گروه
توسعۀ ایرانیان است)، با همکاری «مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات مبین» طرح‌های دیگری را
در حوزه‌های گردشگری، کشاورزی و توسعۀ بین‌الملل در دست صورت‌بندی و امکان‌سنجی
دارد. مورد دوم، مهم‌ترین نقشی است که «مؤسسۀ توسعۀ متوازن اقتصاد ایرانیان» در
حال حاضر بر عهده گرفته است. در این راستا این مؤسسه اجرای «طرح شمس ایرانیان» را با
همکاری «بانک تجارت» و «بانک شهر» با این اهداف در دست اقدام دارد:
1-
ایجاد بازوی
تأمین مالی پایدار برای طرح‌های توسعه‌ای
2-
تثبیت نهاد
مشارکت عام مردم
3-
ورود نظام‌مند قرض‌الحسنه
در سازوکارهای تولیدی و توزیعی از طریق ایدۀ «قرض‌الحسنۀ توسعه‌ای»
4-
نهادسازی برای
توانمندی خانوارهای ایرانی
5-
تعریف یک ظرفیت
توسعه‌ای نو در شبکۀ بانکی هم برای تجهیز و هم برای تخصیص منابع
در طرح شمس ایرانیان، منابع عمدتاً خرد
مردم به‌اضافۀ قرض‌الحسنۀ توسعه‌ای که از سوی گروه توسعۀ ایرانیان به مشارکت‌کننده
تخصیص می‌یابد نزد بانک عامل سپرده‌گذاری می‌شود و در قبال این سپرده‌گذاری، توسعه‌گر
برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای خود از بانک عامل تسهیلات اخذ می‌کند. در طی دورۀ سپرده‌گذاری،
منافع کل سپرده به مشارکت‌کننده اختصاص می‌یابد.
شرکت توسعۀ متوازن مسکن ایرانیان
اگر مسئلۀ مسکن و خانه‌دار شدن مردم در
کنار مسئلۀ نوسازی بافت‌های فرسوده مورد تدبیر قرار گیرد، «مسئله‌ای توسعه‌ای» شکل
خواهد گرفت که به دلیل گستره و ابعاد و نیز به دلیل وجود زنجیره‌ها و آثار القائی
پیشین و پسین، می‌توان آن را فرصتی کم‌نظیر برای توسعۀ کشور محسوب کرد؛ مشروط بر
آنکه راهکار حل این مسئله نیز در قالب راهبردی توسعه‌ای تدوین شود. «گروه توسعۀ
ایرانیان» تلاش کرده است این راهبرد توسعه‌ای را در قالب «بستۀ تولید انبوه مسکن
در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد» طراحی کند و عملیات آن را به‌صورت پایلوت در منطقۀ
16 شهر تهران اجرایی سازد. مسئولیت اجرای این بسته بر عهدۀ «شرکت توسعۀ متوازن
مسکن ایرانیان» است. ایدۀ اصلی کار به نحوی است که در نتیجۀ آن هم بافت‌های فرسوده
نوسازی می‌شوند و هم حجم قابل قبولی از مسکن تولید می‌شود. ضمن اینکه این کار
مبنایی برای مشارکت مردم در فعالیتی می‌شود که منجر به تشکیل سرمایه‌های عظیم
اجتماعی است و از بُعد اجتماعی و اقتصادی بهبود کیفیت زندگی مردم را فراهم می‌آورد.
«شرکت توسعۀ متوازن مسکن ایرانیان» هم‌اکنون
پس از اجرای طرح پایلوت در منطقۀ 16 شهر تهران، طرح تکثیر الگوی طراحی‌شده و گسترش
فعالیت خود به سایر مناطق تهران و نیز سایر استان‌ها را در قالب طرح شهید حسن
شاطری در دستور کار دارد؛ در این مرحله، فعالیت توسعه‌ای در استان مازندران با
محوریت شهرهای ساری و بابل نقطۀ آغاز گسترش طرح به شهرها و استان‌های دیگر است.
بسترسازی برای اجرای این الگو در شهر مقدس مشهد و به‌ویژه بافت پیرامونی حرم مطهر
امام رضا علیه‌السلام اقدام آتی این شرکت برای گسترش حوزۀ فعالیت خود خواهد بود.
شرکت توسعۀ متوازن نوسازی مسکن ایرانیان
اهداف توسعه‌ای ناظر به «بستۀ تولید انبوه
مسکن در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد»، گسترش و فراگیری کمّی و کیفی عملیات و نیز
تخصص‌گرایی در اجرا را ایجاب می‌کند. پیچیدگی مسئلۀ نوسازی بافت‌های فرسوده و ساخت‌وساز
در این بافت‌ها نیز امری است که افزون بر دو الزام یادشده، به نحو مضاعف، تقسیم‌کار
و تعریف نقش‌های اجرایی در قالب شرکت‌های حرفه‌ای را به‌مثابه یک ضرورت مبنایی در
دستور برنامۀ سازمان توسعه‌گر قرار می‌دهد. این نگرش که خود ناشی از رویکرد توسعه‌ای
به بستۀ یادشده است، سبب شده است «شرکت توسعۀ متوازن مسکن ایرانیان» متناظر با هر
یک از حوزه‌های اصلی عملیات، یک شرکت تخصصی تأسیس کند. «شرکت توسعۀ متوازن نوسازی
مسکن ایرانیان» یکی از این شرکت‌هاست که مسئولیت ارتباط با مردم، شناسایی محلات و بافت‌های
هدف، ایجاد فرایندهای تسهیل مشارکت، نقش‌دهی سازنده به عوامل اجرایی موجود،
بسترسازی برای ایفای نقش مؤثر افراد و نهادهای محلی در راستای توسعۀ محله و نیز تعریف
پروژه‌های مشارکتی با مالکان را بر عهده دارد.
به لحاظ عملیاتی، مدیریت و اجرای تمامی فرایندهای
مربوط به مذاکره و انعقاد قرارداد با مشارکت‌کنندگان، اسکان موقت خانوارها، تحویل
واحدهای تکمیل‌شده و معاوضۀ واحدهای نوساز با پلاک‌های فرسوده در این شرکت متمرکز
است. تلاش برای شکل‌گیری شبکۀ عوامل محلی
تعریف پروژه‌های نوسازی و همچنین ایجاد سازمان راهبری طرح معاوضه در مقیاس بزرگ در
دستور کار جاری «شرکت توسعۀ متوازن نوسازی مسکن ایرانیان» قرار دارد.
شرکت توسعۀ متوازن عمران ایرانیان
«شرکت توسعۀ متوازن عمران ایرانیان» یکی
دیگر از زیرمجموعه‌های «مسکن ایرانیان» است که مسئولیت ساخت‌وساز در پروژه‌ها و ارتباط
با عوامل اصلی این حوزه را بر عهده دارد. شناسایی و سازمان‌دهی سازندگان و
پیمانکاران و نیز نیروهای تخصصی موردنیاز پروژه‌ها و تعریف فرایند کاری و تنظیم و انعقاد
قراردادهای ساخت‌وساز و نیز نظارت بر کمیت و کیفیت عملیات، توسط این شرکت انجام می‌شود.
سیاست آتی «شرکت توسعۀ متوازن عمران ایرانیان» واگذاری اجرای تمامی پروژه‌ها به نیروهای
خارج از سازمان، با اولویت استفاده از ظرفیت‌های کاری محلی، است. ایجاد شبکه و
سازمان نظام‌مند برای عاملین اجرایی و نیروهای فعال در ساخت‌وساز از برنامه‌های در
دست اقدام این شرکت است.
شرکت عصر توسعۀ معماری ایرانیان
الگوی «گروه توسعۀ ایرانیان» برای تولید
مسکن و نوسازی بافت‌های فرسوده به دلیل آنکه مبنا و رویکردی فرهنگی-اجتماعی دارد،
لذا در همۀ مراحل به هویت تمدنی و سبک زندگی اسلامی-ایرانی که قاعدتاً محل بروز آن‌ها
در شهر و بافت‌های شهری است توجه ویژه دارد. معماری بناها و فضاهای شهر یکی از مهم‌ترین
وجوه هویت اسلامی-ایرانی است که متأسفانه در دهه‌های اخیر به دلیل غلبۀ رویکرد کالبدی
و اقتصادی در ساخت‌وسازها و نیز عدم نگرش صحیح و کاربردی به مقولۀ معماری
اسلامی-ایرانی مغفول مانده است. گروه توسعۀ ایرانیان با درک این واقعیت، تحقق
معماری اسلامی-ایرانی در پروژه‌ها و محدودۀ فعالیت ساخت‌وساز خود را به‌عنوان یکی
از اصول عملیاتی‌اش تعریف کرده است. «شرکت عصر توسعۀ معماری ایرانیان» مسئولیت
اجرای این اصل را بر عهده دارد. استفاده از عناصر بصری و نمادهای اسلامی-ایرانی در
کالبد شهر و نیز اصلاح ترکیب‌بندی‌های فضایی در داخل و خارج ابنیه به‌گونه‌ای که
علاوه بر تأمین شاخصه‌های شهرسازی، وفادار به ارزش‌های اسلامی و ایرانی نیز باشد،
از زمرۀ برنامه‌های این شرکت است. نوآوری در عین تعهد به مؤلفه‌های اصیل سنتی و
نیز نگاه کاربردی و قابل تحقق به معماری اسلامی-ایرانی ویژگی‌هایی است که در پروژه‌های
اجرایی این شرکت به نحو برجسته‌ای نمایان است و توجه صاحب‌نظران و فعالین برجستۀ
این حوزه را به خود معطوف کرده است. نگاه کاربردی به معماری اسلامی-ایرانی سبب شده
است الگوی معماری ما در عین حفظ اصالت و هویت خود، به‌مرورزمان در پروژه‌های مختلف
تکامل یافته و با ایده‌های تازه‌ای، تجلیات متفاوتی از سنت اسلامی-ایرانی را در
کارهای مختلف نمایان سازد.
شرکت توسعۀ متوازن خدمات بهسازی ایرانیان
پیچیدگی فعالیت در بافت‌های شهری و تعدد
مراحل مربوط به نوسازی املاک فرسوده و ناپایدار در مقیاس بزرگ به حدی است که وجود
یک واحد تخصصی ارائۀ خدمات برای اخذ مجوزهای لازم و ارتباط با نهادهای قانونی جهت
پیگیری و رتق‌وفتق امور جاری مربوط به پروندۀ پروژه‌ها را ایجاب می‌کند. با توجه
به گستردگی ابعاد کاری «مسکن ایرانیان» و برنامه این شرکت برای تکثیر الگو و گسترش
عملیات در مناطق مختلف، «شرکت توسعۀ متوازن خدمات بهسازی ایرانیان» جهت ارائه
خدمات یادشده به شرکت‌های زیرمجموعۀ «مسکن ایرانیان» تأسیس شده است و در عموم
موارد به‌عنوان کارگزار شرکت‌های هم‌گروه خود به ایفای وظایف محوله می‌پردازد.
شرکت توسعۀ متوازن تجارت ايرانيان
با عنایت به اینکه یکی از الزامات طرح‌های
توسعه‌ای، عملیات در اندازه‌های بزرگ و استفاده از صرفه‌های ناشی از مقیاس است (به‌طور
مثال، تولید انبوه مسکن در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد) لذا لازم است از ظرفیت‌های
بخش بازرگانی در دو حوزۀ تولید و توزیع به نفع مصرف‌کنندگان نهایی و نیز به نفع
گسترش عملیات توسعه‌ای بهره گرفته شود. نهادسازی صحیح در بخش بازرگانی در قالب طرح‌های
عملیاتی توسعه‌ای می‌تواند به‌عنوان اهرمی کارآمد برای کاهش هزینه‌های تولید و حذف
واسطه‌گری‌های غیرلازم عمل کند. «شرکت توسعۀ متوازن تجارت ايرانيان» در
حال حاضر در طرح‌های توسعه‌ای گروه توسعۀ ایرانیان به‌عنوان بازوی بازرگانی ایفای
نقش می‌کند.
شرکت توسعۀ متوازن ايدۀ ايرانيان
بی‌تردید بهره‌گیری از ایده‌های نو و به‌کارگیری
فناوری‌ها و اختراعات در حوزۀ اقتصاد یکی از مهم‌ترین کارهایی است که کشور به آن
نیاز دارد. عدم پیوند نظام‌مند میان فعالین اقتصادی با نوآوران و مخترعین و نیز فقدان
رویکرد توسعه‌ای به نهادسازی پایدار برای شکل‌گیری این ارتباط، هم مانع شکوفایی مناسب
حوزۀ فناوری و ایده‌پردازی شده است و هم مانع پویایی حوزۀ اقتصاد و تولید ثروت
حقیقی. «شرکت توسعۀ متوازن ايده ايرانيان» به‌منظور این نهادسازی، با رویکرد توسعه‌گری
تلاش می‌کند با شناسایی حلقه‌های مفقوده، زمینۀ ارتباط میان این دو حوزه را به
وجود آورد؛ و در راستای ثروت‌آفرینی درون‌زا و متکی به توانمندی‌های داخلی، از سازوکارها
و ظرفیت‌های موجود برای توسعۀ فضای نوآوری و تولید استفاده کند. این امر به‌ویژه
برای افزایش کارایی طرح‌های توسعه‌ایِ در دست اقدام «گروه توسعۀ ایرانیان» حائز
اهمیت فراوانی است. تعریف و تثبیت سازوکارهای ارتباطی و همچنین نهادسازی‌های جدید
برای ارتباط میان حوزۀ علم و فناوری با حوزۀ اقتصاد و تولید از برنامه‌های آتی این
شرکت است.